Беларуская культура: літаратура (лістапад – студзень 2023 г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: ЛІТАРАТУРА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: ЛІТАРАТУРА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: ЛІТАРАТУРА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: ЛІТАРАТУРА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: ЛІТАРАТУРА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: ЛІТАРАТУРА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
“Птушкі” і “гнёзды”
Асноўныя трэнды сезону:
“Птушкі” і “гнёзды”
Асноўныя трэнды сезону:
- Сіндром гнездавання беллітпрацэсу – стварэнне новых і рэінкарнацыя старых кніжных ініцыятываў у бяспецы (звонку).
- Запавольванне, але не спыненне махавіка кніжных рэпрэсіяў (унутры).
- Зніжэнне творчага лібіда ў параўнанні з 2020-м годам (унутры і звонку).
Мапа сэнсаў
Мапа сэнсаў
Сіндром гнездавання – іранічны тэрмін з форумаў маладых бацькоў, які апісвае імпэт цяжарнай жанчыны наводзіць парадкі ці ладзіць рамонты перад нараджэннем дзіцяці. Не варта блытаць з перыядам гнездавання ў птушак. Не тое каб мы намякалі на “Кнігаўку”, але імклівы пераезд найбуйнейшага беларускага незалежнага выдавецтва “Янушкевіч” з Беларусі ў Польшчу – характэрны прыклад таго, як імкліва і рашуча ствараюцца або пераствараюцца за мяжою важныя інстытуты.
Пераезд, здаецца, можна лічыць завершаным у студзені: Андрэй Янушкевіч атрымаў пастанову суда, якою спынілі ягоную беларускую выдавецкую ліцэнзію. Гэты выпадак падказвае механізм, паводле якога адбываецца рэпрэсія. Можна дапусціць, што выдавецтвы, чые кнігі прызналі экстрэмісцкімі, будуць зліквідаваныя ўладамі цягам некалькіх наступных месяцаў. І таму заканамерна, што выдаўцы пачынаюць гнездавацца ў Еўропе, кампенсуючы брак свабоды кнігавыдання на радзіме.
Варта пералічыць кніжныя ініцыятывы, створаныя наноў або перанесеныя з Беларусі, не згаданыя намі ў папярэдніх сезонах: “Skarynapress” (Лондан), “Полацкія лабірынты” (Варшава), Еўрапейскае беларускае выдавецтва “Imago/Гутэнберг” (Кракаў/Мінск), “hochroth Minsk”. Апошняе – нямецкае, якое распачаў Дзмітры Строцаў, выпусціла тры паэтычныя кнігі жанчын з падборамі вершаў 2020 года: Наста Кудасава, Крысціна Бандурына, Ганна Севярынец. З пераездам заўважна змяніўся нэймінг: выдаўцам у эміграцыі важна задэклараваць прывязку да Беларусі.
Множацца і кніжныя пляцоўкі па-за Беларуссю. Адкрылася дзіцячая кнігарня “Гартайка” ў Вільні, у тэставым рэжыме працуе кнігарня ў Цэнтры беларускай салідарнасці (Варшава). Выданні на беларускай мове таксама можна купіць на партале allegro.pl, але ў цэлым пытанне дастаўкі за мяжу папяровых кніг, выдадзеных у Беларусі і наадварот, – дасюль цяжка вырашальнае. Кніганоша было літаратурным словам 2022 года і, несумненна, застанецца ў нашым актыўным слоўнікавым запасе ў 2023-м.
Адметна, што апроч вышэй апісаных звыклых фарматаў ствараюцца інстытуты досыць новыя для нашага літаратурнага поля. У студзені ў Варшаве адбыўся арганізацыйны сход Інстытуту беларускай кнігі. Структура, пра якую казалі даўно і якую беспаспяхова спрабавалі запусціць некалькі гадоў таму ў Беларусі, ствараецца пры ўдзеле шырокага кола людзей, неабыякавых да лёсу нашай кнігі.
Адрозны паводле сваёй сутнасці ад выдавецтва або аб’яднання літаратараў, новы інстытут бачыць сваімі задачамі прасоўванне беларускай кнігі і падтрыманне беларускага кніжнага асяроддзя ў Беларусі ды за яе межамі. Адкрытая ўсяму свету праз Zoom-фармат сустрэча падала шмат цікавінак. Cамай абнадзейвальнаю з якіх ёсць імпэт і жаданне менеджараў культуры ўва ўсім свеце прасоўваць кнігі ў аўдыяфармаце і ў электронных версіях (хоць распаўсюд беларускіх электронак, які ні дзіўна, не такі лёгкі працэс для беларусаў).
Яшчэ з новых (або забытых старых) фарматаў варта згадаць праект “Беларускія магістраты”, афіліяваны з Беларускаю Радаю культуры. Да болю нагадваючы колішнюю краўдфандынг-платформу “Талака”, праект працуе паводле падкрэслена супольнаснага прынцыпу, калі вакол пэўнай ініцыятывы на пэўны час ствараецца кола мецэнатаў. На сёння адзін дзейны магістрат на платформе падтрымлівае акурат выдавецтва “Кнігаўка”. Праект цікавы таксама распачатым маніторынгам культурніцкіх ініцыятываў беларускага замежжа, дзе зручна праглядаць інфармацыю ў тым ліку пра кніжныя падзеі.
Кнігавыданне – выдатна, але што на працоўным стале ў літаратараў? Выглядае, што вайна ва Украіне, якая ганебным чынам закранула і Беларусь, паслужыла дэматывацыйным фактарам для паэтычнай творчасці. Мы бачым зусім няшмат публікацыяў у сацыяльных сетках, вобмаль новых падбораў.
Асабліва гэта кідаецца ў вочы ў параўнанні з 2020 годам, які выклікаў магутную паэтычную рэфлексію ў супольнасці тых, хто піша. Своеасаблівым паказнікам можа служыць традыцыйны 15-ы Фэст аднаго вершу, дзе абіраюць найлепшы калядны або навагодні паэтычны твор. Сёлета ён меў характэрную назву “У катакомбах”. У параўнанні з 2022 і 2021 гадамі, калі на разгляд журы даслалі больш за 80 вершаў, у дзень дэдлайну – 31 студзеня – у суполцы конкурсу іх апублікавалі амаль удвая менш. Вынікі падвядуць у лютым.
Трэба спадзявацца, што хоць бы празаікі паціху рыхтуюць для нас нешта грунтоўнае, але анонсаў нейкіх асаблівых пакуль не відаць. Бо праз відавочныя асаблівасці медыйнага поля (зачыстка ўнутры і недафармаванасць звонку) пра новыя кнігі беларусаў даводзіцца дазнавацца толькі пасля іх выхаду.
Пераезд, здаецца, можна лічыць завершаным у студзені: Андрэй Янушкевіч атрымаў пастанову суда, якою спынілі ягоную беларускую выдавецкую ліцэнзію. Гэты выпадак падказвае механізм, паводле якога адбываецца рэпрэсія. Можна дапусціць, што выдавецтвы, чые кнігі прызналі экстрэмісцкімі, будуць зліквідаваныя ўладамі цягам некалькіх наступных месяцаў. І таму заканамерна, што выдаўцы пачынаюць гнездавацца ў Еўропе, кампенсуючы брак свабоды кнігавыдання на радзіме.
Варта пералічыць кніжныя ініцыятывы, створаныя наноў або перанесеныя з Беларусі, не згаданыя намі ў папярэдніх сезонах: “Skarynapress” (Лондан), “Полацкія лабірынты” (Варшава), Еўрапейскае беларускае выдавецтва “Imago/Гутэнберг” (Кракаў/Мінск), “hochroth Minsk”. Апошняе – нямецкае, якое распачаў Дзмітры Строцаў, выпусціла тры паэтычныя кнігі жанчын з падборамі вершаў 2020 года: Наста Кудасава, Крысціна Бандурына, Ганна Севярынец. З пераездам заўважна змяніўся нэймінг: выдаўцам у эміграцыі важна задэклараваць прывязку да Беларусі.
Множацца і кніжныя пляцоўкі па-за Беларуссю. Адкрылася дзіцячая кнігарня “Гартайка” ў Вільні, у тэставым рэжыме працуе кнігарня ў Цэнтры беларускай салідарнасці (Варшава). Выданні на беларускай мове таксама можна купіць на партале allegro.pl, але ў цэлым пытанне дастаўкі за мяжу папяровых кніг, выдадзеных у Беларусі і наадварот, – дасюль цяжка вырашальнае. Кніганоша было літаратурным словам 2022 года і, несумненна, застанецца ў нашым актыўным слоўнікавым запасе ў 2023-м.
Адметна, што апроч вышэй апісаных звыклых фарматаў ствараюцца інстытуты досыць новыя для нашага літаратурнага поля. У студзені ў Варшаве адбыўся арганізацыйны сход Інстытуту беларускай кнігі. Структура, пра якую казалі даўно і якую беспаспяхова спрабавалі запусціць некалькі гадоў таму ў Беларусі, ствараецца пры ўдзеле шырокага кола людзей, неабыякавых да лёсу нашай кнігі.
Адрозны паводле сваёй сутнасці ад выдавецтва або аб’яднання літаратараў, новы інстытут бачыць сваімі задачамі прасоўванне беларускай кнігі і падтрыманне беларускага кніжнага асяроддзя ў Беларусі ды за яе межамі. Адкрытая ўсяму свету праз Zoom-фармат сустрэча падала шмат цікавінак. Cамай абнадзейвальнаю з якіх ёсць імпэт і жаданне менеджараў культуры ўва ўсім свеце прасоўваць кнігі ў аўдыяфармаце і ў электронных версіях (хоць распаўсюд беларускіх электронак, які ні дзіўна, не такі лёгкі працэс для беларусаў).
Яшчэ з новых (або забытых старых) фарматаў варта згадаць праект “Беларускія магістраты”, афіліяваны з Беларускаю Радаю культуры. Да болю нагадваючы колішнюю краўдфандынг-платформу “Талака”, праект працуе паводле падкрэслена супольнаснага прынцыпу, калі вакол пэўнай ініцыятывы на пэўны час ствараецца кола мецэнатаў. На сёння адзін дзейны магістрат на платформе падтрымлівае акурат выдавецтва “Кнігаўка”. Праект цікавы таксама распачатым маніторынгам культурніцкіх ініцыятываў беларускага замежжа, дзе зручна праглядаць інфармацыю ў тым ліку пра кніжныя падзеі.
Кнігавыданне – выдатна, але што на працоўным стале ў літаратараў? Выглядае, што вайна ва Украіне, якая ганебным чынам закранула і Беларусь, паслужыла дэматывацыйным фактарам для паэтычнай творчасці. Мы бачым зусім няшмат публікацыяў у сацыяльных сетках, вобмаль новых падбораў.
Асабліва гэта кідаецца ў вочы ў параўнанні з 2020 годам, які выклікаў магутную паэтычную рэфлексію ў супольнасці тых, хто піша. Своеасаблівым паказнікам можа служыць традыцыйны 15-ы Фэст аднаго вершу, дзе абіраюць найлепшы калядны або навагодні паэтычны твор. Сёлета ён меў характэрную назву “У катакомбах”. У параўнанні з 2022 і 2021 гадамі, калі на разгляд журы даслалі больш за 80 вершаў, у дзень дэдлайну – 31 студзеня – у суполцы конкурсу іх апублікавалі амаль удвая менш. Вынікі падвядуць у лютым.
Трэба спадзявацца, што хоць бы празаікі паціху рыхтуюць для нас нешта грунтоўнае, але анонсаў нейкіх асаблівых пакуль не відаць. Бо праз відавочныя асаблівасці медыйнага поля (зачыстка ўнутры і недафармаванасць звонку) пра новыя кнігі беларусаў даводзіцца дазнавацца толькі пасля іх выхаду.
Найважнейшыя падзеі сезону
Найважнейшыя падзеі сезону
17 лістапада 11-ы раз уручылі Прэмію Ежы Гедройця за найлепшую кнігу прозы па-беларуску. Другі раз запар цырымонія прайшла ў Варшаве. У поўным спісе, праз неспрыяльны для літаратуры час, фігуравалі ўсяго два дзясяткі пазіцыяў. Першым прызам уганаравалі гістарычна-ўрбаністычную кнігу Сяргея Абламейкі “Невядомы Менск. Гісторыя знікнення”. (Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода, 2021). Як выявілася, для пэўнага кола інтэлектуалаў аднаўленне Менскага старога гораду – гэта ўжо не мара, а мэта.
Трымаючы планку, зададзеную ў папярэднія гады, “Гедройць”, здаецца, амаль пазбыўся звычайных для яго калісьці скандалаў і сварак, ператварыўшыся ў добрую звычку і ўлюбёную традыцыю. Гэтак, сябра журы Сяргей Дубавец назваў прэмію “творам, які ўдалося захаваць на чужыне”. На жаль, пра некаторыя іншыя незалежныя літаратурныя прэміі такога сказаць нельга: сёлета гэтак і не былі абвешчаныя прэмія Цёткі за дзіцячую літаратуру, прэмія “Дэбют”, прэмія Карласа Шэрмана за мастацкія пераклады. Імаверна, гэта звязана з разгромам у кастрычніку важнага партнёра айчыннага прэміяльнага працэсу – фонду “Вяртанне”.
24–27 лістапада стэнд незалежных выдаўцоў Беларусі працаваў на Кірмашы гістарычнай кнігі ў Варшаве. Хочацца пажартаваць (гл. таксама вынікі “Гедройця”), што харошая беларуская кніга – гэта гістарычная кніга. Але ж кідаецца ў вочы некаторы нефармат удзелу разнастайных беларускіх аўтарак і аўтараў на спецыялізаванай выставе. Праект аднак варты пахвалы за гатовасць выкарыстоўваць любыя магчымасці супрацы, каб выходзіць да чытача ў новых умовах.
Іншую структуру, пасля пэўнага каляднага зацішша, меў Фестываль беларускай культуры ў Кракаве, дзе 21–23 студзеня працаваў трохдзённы кніжны кірмаш, цалкам прысвечаны беларускай кнізе, але ўжо з дадаткам някніжных актыўнасцяў.
Трымаючы планку, зададзеную ў папярэднія гады, “Гедройць”, здаецца, амаль пазбыўся звычайных для яго калісьці скандалаў і сварак, ператварыўшыся ў добрую звычку і ўлюбёную традыцыю. Гэтак, сябра журы Сяргей Дубавец назваў прэмію “творам, які ўдалося захаваць на чужыне”. На жаль, пра некаторыя іншыя незалежныя літаратурныя прэміі такога сказаць нельга: сёлета гэтак і не былі абвешчаныя прэмія Цёткі за дзіцячую літаратуру, прэмія “Дэбют”, прэмія Карласа Шэрмана за мастацкія пераклады. Імаверна, гэта звязана з разгромам у кастрычніку важнага партнёра айчыннага прэміяльнага працэсу – фонду “Вяртанне”.
24–27 лістапада стэнд незалежных выдаўцоў Беларусі працаваў на Кірмашы гістарычнай кнігі ў Варшаве. Хочацца пажартаваць (гл. таксама вынікі “Гедройця”), што харошая беларуская кніга – гэта гістарычная кніга. Але ж кідаецца ў вочы некаторы нефармат удзелу разнастайных беларускіх аўтарак і аўтараў на спецыялізаванай выставе. Праект аднак варты пахвалы за гатовасць выкарыстоўваць любыя магчымасці супрацы, каб выходзіць да чытача ў новых умовах.
Іншую структуру, пасля пэўнага каляднага зацішша, меў Фестываль беларускай культуры ў Кракаве, дзе 21–23 студзеня працаваў трохдзённы кніжны кірмаш, цалкам прысвечаны беларускай кнізе, але ўжо з дадаткам някніжных актыўнасцяў.
Высновы і прагнозы
Высновы і прагнозы
У параўнанні з 2022 годам у гэтым сезоне істотных зменаў літаратурнага ландшафту не назіралася. Бадай што ўсё сказанае летась можна было паўтарыць у студзені. Для беларускай культуры ў цэлым, як і для літаратуры, трывае “матч-пойнт”: мы не ведаем, якія вонкавыя абставіны прымусяць літаратурнае поле трансфармавацца чарговы раз.
Але ў цэлым можна зазначыць, што спалучанае агульнымі каштоўнасцямі асяроддзе, якое рухаюць адданыя справе прафесіяналы, здольнае развівацца і прасоўваць свой парадак дня. Незалежна ад гістарычных страсенняў, якія адбываюцца тутака і цяперака.
Але ў цэлым можна зазначыць, што спалучанае агульнымі каштоўнасцямі асяроддзе, якое рухаюць адданыя справе прафесіяналы, здольнае развівацца і прасоўваць свой парадак дня. Незалежна ад гістарычных страсенняў, якія адбываюцца тутака і цяперака.