Беларуская культура: мастацтва (лістапад – студзень 2023 г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: МАСТАЦТВА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: МАСТАЦТВА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: МАСТАЦТВА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: МАСТАЦТВА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: МАСТАЦТВА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: МАСТАЦТВА (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
Беларускае мастацтва: пераасэнсаванне творчасці
Асноўныя трэнды сезону:
Беларускае мастацтва: пераасэнсаванне творчасці
Асноўныя трэнды сезону:
  • Трывае пераслед беларускіх мастакоў, Алесь Пушкін дасюль за кратамі.
  • З'яўленне прафесійных транснацыянальных платформаў арт-актывістаў, якія натхняюцца тактыкаю беларускіх пратэстаў 2020 года.
  • Пашырэнне арт-рэзідэнцыяў у Нямеччыне і Польшчы як знак міжнароднага падтрымання і салідарнасці з эміграцыйнаю мастацкаю супольнасцю з Беларусі.
  • Павелічэнне колькасці калектыўных і індывідуальных выставаў беларускіх мастакоў.
  • Актывізацыя незалежных арт-праектаў у Беларусі.
  • Абмежаванае і непаслядоўнае асвятленне беларускага сучаснага мастацтва ды мастацкай крытыкі ў медыях.
Мапа сэнсаў: сучаснае мастацтва ў краіне і за мяжою
Мапа сэнсаў: сучаснае мастацтва ў краіне і за мяжою
За мяжою

Беларускае сучаснае мастацтва зімы 2022–2023 гадоў перажыло значны перыяд трансфармацыі і самааналізу. Пры захаванні тэндэнцыяў мінулага года назіраўся спад выставаў аматарскай пратэставай творчасці, адначасова з Беларуссю назіралася масавая творчая міграцыя праз рэпрэсіі ўнутры краіны і расійска-ўкраінскую вайну. Першая гадавіна поўнамаштабнай вайны – 24 лютага 2023 года – сталася часам для разважанняў пра дасягненні беларускага мастацтва ў гэтых няпростых абставінах.

У святле гэтых падзеяў шмат якія беларускія мастакі апынуліся ў цяжкім становішчы як дысідэнты і выгнаннікі, але таксама як людзі, якія застаюцца звязанымі з краінаю праз сваё грамадзянства. Сутыкнуўшыся з дыскрымінацыяй і пільнай увагай у ЕЗ, дзе па-ранейшаму пераважаюць наратывы пра такое несправядлівае абыходжанне з беларусамі, яны павінны пераадолець складаны крызіс ідэнтычнасці: быць мігрантамі з краіны-агрэсара ў цэнтры ваеннага канфлікту, да таго ж з неабходнасцю пастаянна тлумачыць сваю пазіцыю.

У адказ на неапраўданую ваенную агрэсію Расіі ва Украіне ў 2022 годзе была створаная Міжнародная кааліцыя работнікаў культуры супраць вайны ва Украіне, якая выступае ў якасці цэнтру абмену лічбавым мастацтвам з усяго свету. Пад кіраўніцтвам сямі куратараў з пяццю беларусамі і двума ўкраінцамі на чале гэтая ініцыятыва зрабіла значны ўплыў, беручы ўдзел у буйных выставах – як Documenta & Manifesta, Венецыянскае біенале ды іншыя. Практыкі салідарнасці, сфармаваныя падчас беларускіх пратэстаў, сталіся трывалым падмуркам для падтрымання мэтаў іх місіі, дэманструючы, што шмат якія краіны жадаюць яднацца праз мастацтва для развязання важных праблемаў.

Узімку 2022–2023 гадоў таксама з'явіліся стратэгічныя намаганні для падтрымання мастакоў-уцекачоў. Новыя арт-рэзідэнцыі і праграмы, як PerspAKTIV, прынеслі плён, прапаноўваючы часовыя рэзідэнцыі мастакам у выгнанні. Адкрытая ў Берліне ўлетку 2022-га пры падтрыманні Ambasada Kultury і Razam-Kunst, гэтая рэзідэнцыя зрабіла значны ўплыў у зімовы сезон, дэманструючы індывідуальныя выставы мастакоў з Беларусі – напрыклад, Аляксандра Бельскага і Ташы Кацубы.

Гэтыя сеткі рэзідэнцыяў складаныя, і мастакам патрабуецца шмат намаганняў, каб мець магчымасць эфектыўна імі карыстацца. Шмат каму з гэтых мастакоў давялося пераязджаць з адной краіны ў іншую, пакуючы свае валізкі некалькі разоў на працягу некалькіх тыдняў. У выніку за апошнія гады творчая міграцыя з Беларусі актывізавалася, з'явіліся некалькі вядомых рэзідэнцыйных праграмаў. Сярод іх – ABA (Air Berlin Alexander Platz), заснаваная мастаком з Беларусі Аляксандрам Камаровым, амерыканская некамерцыйная арганізацыя CEC ArtsLink і берлінская праграма рэзідэнцыі Slavs and Tatars. Польшча і Нямеччына працягваюць заставацца ключавымі напрамкамі для мастакоў, якія шукаюць творчыя магчымасці. У заключэнне можна сказаць, што зіма 2022–2023 гадоў сталася для беларускага сучаснага мастацтва сезонам пераменаў, разважанняў і надзеяў, нягледзячы на выклікі, з якімі сутыкнулася.

У Беларусі

Сцэна сучаснага мастацтва Беларусі ўяўляе сабой унікальнае акно ў палітычныя і сацыяльныя расколы, якія існуюць у краіне. Гэты падзел выяўляецца ў дзвюх найбольш вядомых падзеях у свеце мастацтва: вельмі неадназначным Трыенале маладых мастакоў і наватарскай новай групавой выставе на мінскай арт-пляцоўцы “Вершы”. Гэтыя падзеі служаць ілюстрацыяй ролі мастацтва ў фармаванні дыскурсу і настрояў беларускага грамадства.

Нягледзячы на дасягненні беларускіх мастакоў у Еўропе, тутэйшая арт-сцэна ўсё яшчэ з цяжкасцю даганяе міжнародныя тэндэнцыі ў сучасным мастацтве. Трыенале маладых мастакоў, якое праходзіць у Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў, мае на мэце прадэманстраваць работы 50 маладых і таленавітых мясцовых мастакоў, якія ўдасканальвалі сваё майстэрства ў традыцыйных мастацкіх навучальных установах – напрыклад, Беларускай акадэміі мастацтваў. Аднак гэтая праўладная спроба інстытуцыяналізаваць сучаснае мастацтва яшчэ не паспела пераадолець разрыву паміж мясцовымі і міжнароднымі мастацкімі сеткамі.

Незалежная арт-сцэна ў Беларусі не зусім здушаная, пра што сведчыць групавы паказ на арт-пляцоўцы “Вершы” пад назваю “Пад знакам пустэчы”. На гэтай выставе прэзентаваныя маладыя мастакі, якія ствараюць наватарскія працы, нягледзячы на праблемы, з якімі яны сутыкаюцца, у тым ліку палітычны і сацыяльны ціск у краіне. Гэтая выстава сталася вехай у той час, калі шмат якія беларускія артысты пастанавілі пакінуць краіну, і служыць дэманстрацыяй стойкасці ды рашучасці тых, хто застаецца і працягвае ствараць новыя ідэі і перспектывы.

Нягледзячы на цяжкасці, з якімі сутыкаецца незалежная мастацкая сцэна, яна застаецца важнаю крыніцаю надзеі для тых, хто шануе сілу мастацтва і яго здольнасць фармаваць грамадства ды прыносіць змены. Мастакі, якія працягваюць працаваць у Беларусі, нягледзячы на цяжкасці, – сведчанне рашучасці, знаходлівасці і запалу, якія існуюць у культурніцкім ландшафце краіны.
Выклікі
Выклікі
Беларуская арт-супольнасць апошнімі месяцамі сутыкнулася з шэрагам выклікаў і цяжкасцяў. Суполка перажывае шэраг значных стратаў, бо адышлі тры яе асноўныя дзеячы старэйшага пакалення – Віталь Чарнабрысаў, Алесь Родзін і Леніна Міронава, пакінуўшы багатую спадчыну для будучых пакаленняў.

Усе яны спрычыніліся да фармавання беларускай мастацкай сцэны сваім унікальным спосабам. Віталь Чарнабрысаў быў вядомы сваймі скульптурамі, Алесь Родзін – рознабаковы мастак, які зарганізаваў фестываль “Дах”, а Леніна Міронава – архітэктарка і мастацтвазнаўца, чыя творчасць пакінула глыбокі след на культурніцкім ландшафце краіны. Іхны ўплыў бясспрэчны, і гэта відаць з рэакцыі мастацкай супольнасці ў розных сацыяльных сетках.

У звязку з гэтымі стратамі чальцы мастацкай супольнасці павінны сачыць за тым, каб гэты даробак не быў страчаны і забыты. Вельмі важна, каб памяць пра іх захавалася, каб жыла іхная спадчына, нягледзячы на цяперашнія цяжкасці. Мастацкая супольнасць нясе адказнасць за захаванне памяці пра іх, дэманструючы працы і дзелячыся гісторыямі з будучымі пакаленнямі.

Яшчэ адна важная праблема, з якою сутыкаецца беларуская арт-супольнасць, – адсутнасць пастаянных намаганняў у напісанні крытычных аглядаў і ўсебаковага асвятлення падзеяў. Праз гэты дэфіцыт інфармацыі ды аналізу мастакі з цяжкасцю могуць атрымаць прызнанне ў Беларусі і дыяспарах. А гледачам, у сваю чаргу, складана цалкам зразумець кантэкст і значэнне творчасці. Нягледзячы на гэтыя праблемы, ёсць некаторыя прыкметныя выключэнні. Напрыклад, Reform.by, які вылучаецца як важная крыніца інфармацыі. Аднак нават іх праца не можа ў поўнай меры скампенсаваць адсутнасці дыскусіяў і крытычных ацэнак новых выставаў ці працаў.

Мастацтва ў фокусе

Адрозненне паміж выставамі сучаснага мастацтва ў Беларусі і за мяжой, а таксама паміж групавымі і персанальнымі выставамі – важны фактар, які варта ўлічваць. У Беларусі існуюць два тыпы выставаў: дзяржаўныя і незалежныя. Незалежныя звычайна адбываюцца з вельмі невялікім бюджэтам, калі такі маецца. Калі разглядаць выставы за мяжою, то групавыя звычайна ёсць вынікам стараннага куратарскага планавання некалькіх арганізацыяў, у той час як персанальныя выставы часта дэманструюць вынікі праграмы рэзідэнцыі мастака, за невялікімі выключэннямі.Нягледзячы на ​​цяжкасці, з якімі сутыкаюцца сучасныя мастакі ў Беларусі як унутры краіны, так і за мяжой, ёсць некалькі вартых увагі праектаў.

Міжнародны тур Антываеннай кааліцыі дэманструе салідарнасць беларускіх і ўкраінскіх суполак праз выставы ды грамадскі ўдзел.Калекцыя платформы, якая цяпер дэманструецца ў Галерэі Dymchuk у Кіеве з 20 студзеня да 3 сакавіка 2023 года, не толькі стварае візуальна дынамічны дослед, але і дае магчымасць ахвяраваць на генератарнае абсталяванне для ладавання тэлефонаў падчас адлучэнняў святла. Імпрэза працягнецца выставамі ў Дусэльдорфе ў лютым і ў Нью-Ёрку да сакавіка 2023 года, даючы магчымасць больш высока ацаніць мастацтва, натхнёнае мірнымі намаганнямі сярод бязладдзя вайны.

“Бетонны батут”, куратарам якога быў Васіль Маталянец, праходзіў з 9 верасня да 30 снежня 2022 года і выклікаў вялікую палеміку ў беларускай арт-супольнасці праз тое, што ладзіўся ў галерэі Марыны Гісіч у Санкт-Пецярбурзе. Падчас вайны ва Украіне некаторыя мастакі выказвалі рашучае непрыняцце любых сувязяў з Расіяй або імпрэзаў, што ладзяцца там, праз удзел у канфлікце. У той час як іншыя заклікалі да разумення і падтрымання, бо ім не ставала магчымасцяў для міжнароднага выказвання. Гэтая праблема, якая выклікае рознагалоссі, выклікала пытанні маральнасці, калі супярэчлівыя ідэалогіі празаходніх і прарасійскіх поглядаў абмяркоўвалі лепшы спосаб прасоўваць мастацкае самавыяўленне ўнутры Беларусі.

З 10 снежня 2022 года да 29 студзеня 2023-га ў Музеі эміграцыі ў Гдыні (Польшча) пад куратарствам Максімільяна Бахэнэка праходзіла калабарацыя мастакоў Лесі Пчолкі і Уладзіміра Грамовіча BY LAW. Гэта частка серыі мастацкіх інтэрвенцыяў SUPPLEMENT, якія закранаюць тэму асіміляцыі падчас міграцыі. Леся і Уладзімір, грамадскія актывісты з Беларусі, з дапамогаю прадметаў і відэапраекцыяў разглядаюць цяжкасці, з якімі сутыкнуліся пры атрыманні дазволу на шлюб у Польшчы як мігранты. Асвятляючы сваю ўласную бюракратычную барацьбу, яны падымаюць больш шырокае пытанне пра значэнне шлюбу ў час масавай міграцыі ды праблемы, з якімі сутыкаюцца мігранты, у тым ліку і складаную бюракратыю ў розных краінах.

З 13 снежня 2022 года да 8 студзеня 2023-га адбылася персанальная выстава Аляксандра Бельскага Nemesish. Яна сталася яркім візуальным каментаром да апошніх падзеяў у Беларусі і пачатку вайны ва Украіне ў 2022 годзе. Бельскі даследаваў тэму мастацтва і візуальнай культуры ва Усходняй і Цэнтральна-Усходняй Еўропе ды яе супрацьстаянне сучаснай жахлівасці. Выстаўленыя работы, у тым ліку карціны і мультымедыйныя творы, былі створаныя падчас пражывання ў замку Віпэрсдорф у межах праграмы PerspAKTIV, дэманструючы выключныя мастацкія здольнасці і ўменне ствараць творы, якія прымушаюць думаць. Выстава адбылася пры фінансавай дапамозе Федэральнага міністэрства замежных справаў Нямеччыны, што падкрэслівае значнасць разгляданых тэмаў і культурніцкага абмену паміж народамі.

Персанальная выстава “Вага ўспамінаў” Ташы Кацубы (куратарка – Вольга Мжэльская) праходзіла ў Galeria Promocyjna ў Варшаве з 18 да 28 студзеня 2023 года. Экспазіцыя даследавала ўплыў асабістых і калектыўных успамінаў на ідэнтычнасць, з асаблівым акцэнтам на гвалт і рэпрэсіі ў Беларусі, адлюстраваныя ў карцінах ды інсталяцыях Кацубы. Мастачка, якая цяпер жыве ў Польшчы, выкарыстала мастацтва, каб апісаць уласны досвед вайны і міграцыі ды праліць святло на здушаныя ўспаміны і эмоцыі, звязаныя з гэтымі падзеямі. Праз апавяданне ў стылі дзённіка Кацуба імкнулася перадаць агульны боль, з якім сутыкаюцца людзі, якія страцілі свае дамы і блізкіх падчас вайны ды міграцыі.

Выстава “Пад знакам пустэчы” (куратар – Юлій Ільюшчанка) 21 студзеня – 21 сакавіка 2023 года, творчая прастора “Вершы” ў Мінску. Прэзентаваныя работы трох беларускіх мастакоў – Сямёна Маталянца, Алены Талобавай і Марыі Панамаровай, якія жывуць у Беларусі. Ільюшчанка імкнуўся аб'яднаць мастакоў, калекцыянераў і гледачоў праз гэтую выставу, як было паказана ў яе прасоўванні ў сацыяльных сетках. Яна адзначыла ўрачыстае адкрыццё творчай прасторы “Вершы” і сталася пачаткам перспектыўнай справы. Таксама Ільюшчанка паклапаціўся пра публікацыю дыскусіяў мастакоў на расійскамоўнай пляцоўцы пра сучасную культуру Sygma.

У фестывалі ECLAT 2023 у Штутгарце (Нямеччына) ўзялі ўдзел беларускія артысты Надзя Саяпіна і Яўген Булдык, Леся Пчолка, Сяргей Шабохін, Варвара Суднік і Жанна Гладко. Пяцідзённы фестываль культуры, які куруе Крыстына Фішэр, быў распрацаваны, каб забяспечыць мастакам платформу для свабоднага выказвання ідэяў без якіх-кольвек вызначаных тэмаў або ідэалогіяў з дапамогаю музыкі, паэзіі і мастацтва. Працы былі прэзентаваныя ў межах PlatformB, лічбавай прасторы для вытворчасці і дыскурсу для мастакоў у выгнанні. На платформе прэзентаваныя разнастайныя групы мастакоў з Украіны, Беларусі і Расіі. Эксперыментуючы з лічбавымі фарматамі дызайну гуку, малюнкаў, тэксту і відэа, PlatformB забяспечвае гібрыдную арт-прастору для мастакоў. Фішэр, калега вядомай беларускай дзяячкі і музыкі Марыі Калеснікавай, была паслядоўнаю прыхільніцаю беларускіх мастакоў у эміграцыі.
Рэзюмэ і прагнозы
Рэзюмэ і прагнозы
  • Пераслед беларускіх мастакоў у Беларусі працягнецца, што ўскладняе бяспечнае вяртанне мастакоў, якія жывуць у Еўропе.
  • Нягледзячы на пераслед, незалежныя мастацкія праекты будуць з'яўляцца ў Беларусі, што прывядзе да новай фазы айчыннага беларускага мастацтва – з новымі імёнамі, канцэпцыямі і візуальнай эстэтыкай.
  • Кааліцыя міжнародных дзеячаў мастацтва супраць вайны ва Украіне атрымае далейшае прызнанне, што ўзмоцніць праекты і павысіць прафесійны ўзровень беларускага сучаснага мастацтва.
  • У будучыні больш беларускіх мастакоў змогуць браць удзел у міжнародных супольных праектах, што дазволіць дыверсіфікаваць свае мастацкія практыкі ды інтэгравацца ў сусветную арт-сцэну.
  • Пашырэнне сеткі арт-рэзідэнцыяў прывядзе да большай колькасці выставаў, павялічыць бачнасць беларускага мастацтва за мяжой і запатрабуе дакументавання ды захавання гэтай новай сцэны.
  • Беларускім мастакам у выгнанні давядзецца шукаць варыянты доўгатэрміновай міграцыі, што патэнцыйна можа паўплываць на здольнасць працягваць мастацкую творчасць і пераключыць увагу на забеспячэнне стабільнага даходу.
  • Сталая патрэба ў даходах прывядзе да больш спланаванай стратэгіі продажаў мастацтва з патэнцыялам перагледзець беларускае сучаснае мастацтва і яго тэндэнцыі на арт-рынку.
  • З пашырэннем выставаў і новага мастацтва, створанага беларускімі мастакамі ў эміграцыі, супольнасці дзеячаў мастацтва з Беларусі трэба будзе выпрацаваць план маркетынгу, архівавання і асвятлення гэтай новай сцэны, а таксама падрыхтаваць тэксты з крытыкаю, каб дапамагчы засвоіць новы досвед дыскурсіўна.