Беларуская арт-супольнасць апошнімі месяцамі сутыкнулася з шэрагам выклікаў і цяжкасцяў. Суполка перажывае шэраг значных стратаў, бо адышлі тры яе асноўныя дзеячы старэйшага пакалення – Віталь Чарнабрысаў, Алесь Родзін і Леніна Міронава, пакінуўшы багатую спадчыну для будучых пакаленняў.
Усе яны спрычыніліся да фармавання беларускай мастацкай сцэны сваім унікальным спосабам. Віталь Чарнабрысаў быў вядомы сваймі скульптурамі, Алесь Родзін – рознабаковы мастак, які зарганізаваў фестываль “Дах”, а Леніна Міронава – архітэктарка і мастацтвазнаўца, чыя творчасць пакінула глыбокі след на культурніцкім ландшафце краіны. Іхны ўплыў бясспрэчны, і гэта відаць з рэакцыі мастацкай супольнасці ў розных сацыяльных сетках.
У звязку з гэтымі стратамі чальцы мастацкай супольнасці павінны сачыць за тым, каб гэты даробак не быў страчаны і забыты. Вельмі важна, каб памяць пра іх захавалася, каб жыла іхная спадчына, нягледзячы на цяперашнія цяжкасці. Мастацкая супольнасць нясе адказнасць за захаванне памяці пра іх, дэманструючы працы і дзелячыся гісторыямі з будучымі пакаленнямі.
Яшчэ адна важная праблема, з якою сутыкаецца беларуская арт-супольнасць, – адсутнасць пастаянных намаганняў у напісанні крытычных аглядаў і ўсебаковага асвятлення падзеяў. Праз гэты дэфіцыт інфармацыі ды аналізу мастакі з цяжкасцю могуць атрымаць прызнанне ў Беларусі і дыяспарах. А гледачам, у сваю чаргу, складана цалкам зразумець кантэкст і значэнне творчасці. Нягледзячы на гэтыя праблемы, ёсць некаторыя прыкметныя выключэнні. Напрыклад, Reform.by, які вылучаецца як важная крыніца інфармацыі. Аднак нават іх праца не можа ў поўнай меры скампенсаваць адсутнасці дыскусіяў і крытычных ацэнак новых выставаў ці працаў.
Мастацтва ў фокусе
Адрозненне паміж выставамі сучаснага мастацтва ў Беларусі і за мяжой, а таксама паміж групавымі і персанальнымі выставамі – важны фактар, які варта ўлічваць. У Беларусі існуюць два тыпы выставаў: дзяржаўныя і незалежныя. Незалежныя звычайна адбываюцца з вельмі невялікім бюджэтам, калі такі маецца. Калі разглядаць выставы за мяжою, то групавыя звычайна ёсць вынікам стараннага куратарскага планавання некалькіх арганізацыяў, у той час як персанальныя выставы часта дэманструюць вынікі праграмы рэзідэнцыі мастака, за невялікімі выключэннямі.Нягледзячы на цяжкасці, з якімі сутыкаюцца сучасныя мастакі ў Беларусі як унутры краіны, так і за мяжой, ёсць некалькі вартых увагі праектаў.
Міжнародны тур Антываеннай кааліцыі дэманструе салідарнасць беларускіх і ўкраінскіх суполак праз выставы ды грамадскі ўдзел.Калекцыя платформы, якая цяпер дэманструецца ў Галерэі Dymchuk у Кіеве з 20 студзеня да 3 сакавіка 2023 года, не толькі стварае візуальна дынамічны дослед, але і дае магчымасць ахвяраваць на генератарнае абсталяванне для ладавання тэлефонаў падчас адлучэнняў святла. Імпрэза працягнецца выставамі ў Дусэльдорфе ў лютым і ў Нью-Ёрку да сакавіка 2023 года, даючы магчымасць больш высока ацаніць мастацтва, натхнёнае мірнымі намаганнямі сярод бязладдзя вайны.
“Бетонны батут”, куратарам якога быў Васіль Маталянец, праходзіў з 9 верасня да 30 снежня 2022 года і выклікаў вялікую палеміку ў беларускай арт-супольнасці праз тое, што ладзіўся ў галерэі Марыны Гісіч у Санкт-Пецярбурзе. Падчас вайны ва Украіне некаторыя мастакі выказвалі рашучае непрыняцце любых сувязяў з Расіяй або імпрэзаў, што ладзяцца там, праз удзел у канфлікце. У той час як іншыя заклікалі да разумення і падтрымання, бо ім не ставала магчымасцяў для міжнароднага выказвання. Гэтая праблема, якая выклікае рознагалоссі, выклікала пытанні маральнасці, калі супярэчлівыя ідэалогіі празаходніх і прарасійскіх поглядаў абмяркоўвалі лепшы спосаб прасоўваць мастацкае самавыяўленне ўнутры Беларусі.
З 10 снежня 2022 года да 29 студзеня 2023-га ў Музеі эміграцыі ў Гдыні (Польшча) пад куратарствам Максімільяна Бахэнэка праходзіла калабарацыя мастакоў Лесі Пчолкі і Уладзіміра Грамовіча BY LAW. Гэта частка серыі мастацкіх інтэрвенцыяў SUPPLEMENT, якія закранаюць тэму асіміляцыі падчас міграцыі. Леся і Уладзімір, грамадскія актывісты з Беларусі, з дапамогаю прадметаў і відэапраекцыяў разглядаюць цяжкасці, з якімі сутыкнуліся пры атрыманні дазволу на шлюб у Польшчы як мігранты. Асвятляючы сваю ўласную бюракратычную барацьбу, яны падымаюць больш шырокае пытанне пра значэнне шлюбу ў час масавай міграцыі ды праблемы, з якімі сутыкаюцца мігранты, у тым ліку і складаную бюракратыю ў розных краінах.
З 13 снежня 2022 года да 8 студзеня 2023-га адбылася персанальная выстава Аляксандра Бельскага Nemesish. Яна сталася яркім візуальным каментаром да апошніх падзеяў у Беларусі і пачатку вайны ва Украіне ў 2022 годзе. Бельскі даследаваў тэму мастацтва і візуальнай культуры ва Усходняй і Цэнтральна-Усходняй Еўропе ды яе супрацьстаянне сучаснай жахлівасці. Выстаўленыя работы, у тым ліку карціны і мультымедыйныя творы, былі створаныя падчас пражывання ў замку Віпэрсдорф у межах праграмы PerspAKTIV, дэманструючы выключныя мастацкія здольнасці і ўменне ствараць творы, якія прымушаюць думаць. Выстава адбылася пры фінансавай дапамозе Федэральнага міністэрства замежных справаў Нямеччыны, што падкрэслівае значнасць разгляданых тэмаў і культурніцкага абмену паміж народамі.
Персанальная выстава “Вага ўспамінаў” Ташы Кацубы (куратарка – Вольга Мжэльская) праходзіла ў Galeria Promocyjna ў Варшаве з 18 да 28 студзеня 2023 года. Экспазіцыя даследавала ўплыў асабістых і калектыўных успамінаў на ідэнтычнасць, з асаблівым акцэнтам на гвалт і рэпрэсіі ў Беларусі, адлюстраваныя ў карцінах ды інсталяцыях Кацубы. Мастачка, якая цяпер жыве ў Польшчы, выкарыстала мастацтва, каб апісаць уласны досвед вайны і міграцыі ды праліць святло на здушаныя ўспаміны і эмоцыі, звязаныя з гэтымі падзеямі. Праз апавяданне ў стылі дзённіка Кацуба імкнулася перадаць агульны боль, з якім сутыкаюцца людзі, якія страцілі свае дамы і блізкіх падчас вайны ды міграцыі.
Выстава “Пад знакам пустэчы” (куратар – Юлій Ільюшчанка) 21 студзеня – 21 сакавіка 2023 года, творчая прастора “Вершы” ў Мінску. Прэзентаваныя работы трох беларускіх мастакоў – Сямёна Маталянца, Алены Талобавай і Марыі Панамаровай, якія жывуць у Беларусі. Ільюшчанка імкнуўся аб'яднаць мастакоў, калекцыянераў і гледачоў праз гэтую выставу, як было паказана ў яе прасоўванні ў сацыяльных сетках. Яна адзначыла ўрачыстае адкрыццё творчай прасторы “Вершы” і сталася пачаткам перспектыўнай справы. Таксама Ільюшчанка паклапаціўся пра публікацыю дыскусіяў мастакоў на расійскамоўнай пляцоўцы пра сучасную культуру Sygma.
У фестывалі ECLAT 2023 у Штутгарце (Нямеччына) ўзялі ўдзел беларускія артысты Надзя Саяпіна і Яўген Булдык, Леся Пчолка, Сяргей Шабохін, Варвара Суднік і Жанна Гладко. Пяцідзённы фестываль культуры, які куруе Крыстына Фішэр, быў распрацаваны, каб забяспечыць мастакам платформу для свабоднага выказвання ідэяў без якіх-кольвек вызначаных тэмаў або ідэалогіяў з дапамогаю музыкі, паэзіі і мастацтва. Працы былі прэзентаваныя ў межах PlatformB, лічбавай прасторы для вытворчасці і дыскурсу для мастакоў у выгнанні. На платформе прэзентаваныя разнастайныя групы мастакоў з Украіны, Беларусі і Расіі. Эксперыментуючы з лічбавымі фарматамі дызайну гуку, малюнкаў, тэксту і відэа, PlatformB забяспечвае гібрыдную арт-прастору для мастакоў. Фішэр, калега вядомай беларускай дзяячкі і музыкі Марыі Калеснікавай, была паслядоўнаю прыхільніцаю беларускіх мастакоў у эміграцыі.