На гэтым расійскі ўплыў не заканчваецца. Але ў плане прыезду замежнікаў альтэрнатывы яму амаль няма: з Заходняй Еўропы да нас прыязджаюць адзінкі. Адно з выключэнняў — пастановачная група на чале з італьянцам Альда Тарабэлля, што ўлетку 2023-га паставіць у Оперным чарговую версію “Сэвільскага цырульніка”. Але астатнія абмінаюць тэатр нашай краіны бокам.
Таму менавіта з тэрыторыі нашых усходніх суседзяў у асноўным прыязджаюць як выканаўцы, гэтак і замежныя калектывы. У сакавіку ў Магілёве прайшоў фестываль “M.@rt.Кантакт”. Дзяржаўныя СМІ анансавалі, што форум
вяртаецца ў поўнамаштабным фармаце. Сапраўды, у мінулым фестываль ледзь не ператварыўся ў агляд беларускіх калектываў, але летась ізноў вярнуўся да звыклай міжнароднай праграмы. Сёлета яго геаграфія пашырылася ўдвая ў параўнанні з 2022 годам. Тады ў праграме былі рэпрэзентаваныя Беларусь і Расія, цяпер да іх далучыліся Балгарыя з Казахстанам. Але ў рэальнасці ў Магілёве паказалі дзве казахскія пастаноўкі і адну балгарскую. Надвор’я яны не зрабілі: ільвіную долю ў праграме зноў займалі Беларусь (9 спектакляў) і Расія (6), дый пераможцаў выбіралі сярод гэтых краінаў.
Перамаглі, дарэчы, “Пачупкі” Рэспубліканскага тэатру беларускай драматургіі. Гэта этапная праца рэжысёра Яўгена Карняга, якая ўвасабляе цяперашнюю эпоху і наш час. Але прэм’ера адбылася яшчэ ў пачатку 2022-га, і з таго часу спектаклю аналагічнага ўзроўню ў Беларусі не з'явілася. Гэта чарговы раз даказвае, што пры цяперашняй сітуацыі ў краіне шэдэўры ці нават паспяховыя спектаклі з’яўляюцца хутчэй насуперак, чымся дзякуючы абставінам.
Зрэшты, магілёўскі форум усё ж дазволіў паказаць асобныя цікавыя пастаноўкі з замежжа. У параўнанні з ім надзвычай традыцыйна
выглядае заяўлены фестываль “Перамога”, зарганізаваны дзяржаўным Купалаўскім (красавік–травень 2023-га). У яго праграме — традыцыйныя паводле рэжысуры спектаклі пра Другую сусветную, заяўленая мэта — “патрыятычнае выхаванне грамадзянаў”, што адсоўвае ўласна мастацтва на другі план.
Ідэю запрашаць гасцей з Масквы падхопліваюць і іншыя калектывы. Рэпутацыя візітантаў пры гэтым не мае значэнне. У сакавіку 2023-га ў сталічным Музычным тэатры паставілі спектакль “Гульня любові”. Рэжысёрам выступіў Марат Башараў. Ён падтрымаў расійскую агрэсію ў дачыненні Украіны. А дасюль быў знаны як чалавек, які ў розны час збіваў дзвюх жонак. Сталічны Оперны запрасіў на адзін з канцэртаў “спецыяльнага госця” з Расіі — ім стаўся музыка Сяргей Ралдугін. Ён
мае рэпутацыю гаманца расійскага прэзідэнта Уладзіміра Пуціна, які дапамагае яму адмываць грошы.
Свабодна пачуваць сябе расіяне і на сцэне Тэатру юнага гледача: амаль усе апошнія прэм’еры ставілі выключна масквічы. Гэта акалічнасць — нагода падрабязней пагаварыць пра ЦЮГ. Апошнім часам ён часта выступае на фестывалях, што тлумачыцца ўплывам яго дырэктаркі Веры Паляковай. Напрыклад, “M.@rt.Кантакт” адкрываўся спектаклем “Карэніна” ейнага прыватнага праекту “ТрыТэФармат”, які фактычна інтэгруецца ў сістэму ЦЮГу. У праграме быў заяўлены і “Фігара”, пастаўлены беспасярэдне гэтым калектывам.
Дырэктаркаю Палякова сталася год таму, у красавіку 2022-га. Яшчэ да яе прызначэння ў ЦЮГу паставілі спектакль “Время выбрало их” на матывы серыі кніг “Піянеры-героі”. Але ўсе астатнія спектаклі тэатру дасюль паказваліся па-беларуску. Перад сваім з’яўленнем Палякова
анансавала ў інтэрв’ю скарачэнне ўжывання беларускай мовы.
“У нас у краіне дзве дзяржаўныя мовы. Упірацца толькі ў беларускую мову —
гэта губляць частку гледачоў, гасцей гораду. Бо да нас прыязджаюць госці, тыя ж расіяне, якія, на жаль, не ведаюць беларускай мовы. Чаму мы губляем гэтага гледача? У нас ёсць Купалаўскі, які працуе толькі на беларускай мове. Тэатр рэспубліканскай драматургіі (РТБД), які працуе толькі на беларускай мове. <…>. Мы гэтым самым збядняем. Я мяркую, спектаклі павінны быць на дзвюх мовах: і на беларускай, і на расійскай. Тады ў тэатру ёсць камерцыйная гісторыя. <…> Дзяржава заўсёды працягне нам руку дапамогі, але мы не павінны сядзець на гэтай прышчэпцы. Мы павінны навучыцца самі зарабляць грошы. Мне здаецца, мы самі ад гэтага будзем ганарыцца, што зможам самі зарабляць грошы”, — заявіла Палякова.
Словы не разышліся з дзеяннем. Прэм'ера наступнай пастаноўкі, “Кэнтэрвільскі прывід”, ажыццёўленай пасля прызначэння новага дырэктара, яшчэ прайшла па-беларуску, але афіша ўжо была расійскамоўнаю. Пасля спектаклі ставіліся спрэс па-расійску:
“Альпы. Сорок первый”, створаны на матывы аповесці Васіля Быкава “Альпійская балада”;
“Женя + Таня = любовь” (паводле “Яўгена Анегіна” Пушкіна),
“Фигаро”,
“Пиковая дама”, а таксама пастаноўка для дзяцей
“Ёжик в тумане” і навагодні спектакль
“Новогоднее представление “Однажды в Сладкограде”. За выключэннем апошняга ўсе іх паставілі рэжысёры з Масквы.
Колькасць беларускамоўных калектываў зменшылася не толькі за кошт ЦЮГу. У верасні 2022 года ўлады прыпынілі працу Чырвонага касцёлу — менавіта ён з канца 1990-х стаўся пляцоўкаю для Беларускага паэтычнага тэатру аднаго актора “Зніч”: там была абсталяваная спецыяльная зала. З таго часу спектакляў больш не праводзілі. Пасля памёр Вячаслаў Шакаліда — адзіны актор, які быў у штаце тэатру. А ў лютым 2023-га на пенсію
адправілі дырэктарку і мастацкую кіраўніцу “Зніча” Галіну Дзягілеву. Звальненне не было палітычным: сёлета Дзягілевай споўніліся 76 гадоў. Але ў штаце не засталося ніводнага актора, пасады дырэктара і мастацкага кіраўніка вакантныя. На афіцыйнай старонцы тэатру з таго часу
няма ніякай інфармацыі.
Агулам у Беларусі дзеюць 29 прафесійных тэатраў. З іх выключна на беларускай мове да пачатку сезону 2022/2023 працавалі ўсяго шасцёра. Цяпер, калі “Зніч” спыніў працу (цалкам магчыма, што назаўсёды), а ЦЮГ русіфікуецца на вачах, іх засталося толькі чатыры: Купалаўскі, РТБД, Коласаўскі і Беларускі тэатр “Лялька” (апошнія два — у Віцебску).