Беларуская культура: кіно (лістапад – студзень 2023 г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: КІНО (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: КІНО (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: КІНО (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: КІНО (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: КІНО (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
БЕЛАРУСКАЯ КУЛЬТУРА: КІНО (ЛІСТАПАД – СТУДЗЕНЬ 2023 Г.)
Кіно: свае сярод сваіх
Асноўныя трэнды сезону:
Кіно: свае сярод сваіх
Асноўныя трэнды сезону:
  • Беларускае кіно працягвае расшчапляцца і палярызавацца.
  • Кінапрацэс хістаецца паміж афіцыйным і пазадзяржаўным кіно.
  • Узмацнілася застарэлая праблема супольнасці / “міжсабойчыкавасці”.
  • Ідзе неасэнсаваная барацьба за вобраз Мінску.
Пачнем з канца. 1 лютага абвесцілі стварэнне Беларускай незалежнай кінаакадэміі – інстытуцыі, якая мусіць прасоўваць інтарэсы творцаў незалежнага беларускага кіно, у тым ліку на міжнародных пляцоўках. Увесь наступны тэкст можна лічыць адказам на пытанне, чаму заснаванне кінаакадэміі – крок заканамерны, амбівалентны і, здаецца, немінучы.
Праблемы незалежнасці
Праблемы незалежнасці
Такога нуднага і адказнага працэсу як інстытуцыялізацыя беларускае кіно пазбягала заўсёды. Немалую ролю ў тым адыграла цэнтралізацыя і бюракратызацыя кіно: сістэма заточаная пад манапольнасць і марнасць ініцыятываў. Але цяпер, каб застацца на месцы, трэба бегчы ўдвая хутчэй – для элементарнага самазахавання.

Слоўца “незалежная” ў назве кінаакадэміі падказвае, што ў аб’яднанні заклалі адразу і раз’яднанне, нагадвае пра залежных. Найменні ў беларускім кіно і раней не асабліва апісвалі сітуацыі. Цяпер да таго ж усе яны азначаюць трошку іншае, чымся раней.

Змянілася найперш аснова, ад якой не залежаць незалежныя: пасля пратэстаў і пачатку вайны гэта злачынны рэжым. Тым часам, праўда, незалежнае кіно пачало пакрысе ператварацца ў эмігранцкае і прыкладае шмат высілкаў, каб супрацьстаяць гэтаму ці хаця б каб звацца інакш. Іншыя незалежныя прыпынілі дзейнасць і засталіся без магчымасцяў увогуле здымаць кіно (і гэты статус таксама патрабуе новага слоўца).

Залежныя значна разрэдзіліся, але сталі залежаць татальна. І больш ніякага ўзаемадзеяння, якое раней было звычайнаю справай і для найнезалежнейшых з незалежных. Беларускае кіно перажывае распад знаёмага ўладкавання і намагаецца зафіксавацца, перазбіраючы найменні. Цяжка.

Павіншаваўшы незалежных кінематаграфістаў з Днём кіно, свайго ўнёску да міфалагізацыі гэтай часткі супольнасці дадала Святлана Ціханоўская (і, вядома, падзел падмацавала). Сярод іншага спадарыня Святлана сказала: “Беларускага кіно павінна быць болей. Як у Беларусі, дзе сёння цэнзура не дазваляе з’яўляцца новаму, так і ўва ўсім свеце!”

Калі вы не ў курсе, вызначэнне, што ёсць беларускім кіно і ці можа звацца беларускім кіно, фінансаванае іншаю краінай і знятае ў іншай краіне грамадзянамі іншай краіны, заўсёды было трыгерам для супольнасці і дасюль абмяркоўваецца. Запомнім прапанаваны адказ: беларускім лічыць усё. Паглядзім, як будзе цягам года – двух.
Гэтая ўтульная лаяльнасць
Гэтая ўтульная лаяльнасць
Мы жывем у дзіўны час, калі рэчаіснасць – сама сабе метафара. Да Дня беларускага кіно на студыю завітаў Следчы камітэт, абазначыўшы тым, што галоўная задача кіно – не кіно, а лаяльнасць. Тут не здзівілі.

Лаяльную павестку сёлета аддана адпрацаваў кінафестываль “Лістапад” і стаўся прыкладам таго, у які бок лаяльнасць, некампетэнтнасць ды імкненне не атрымаць па шапцы рухаюць культуру: пакуль атрымліваецца, што ў бок прапаганды, рэсентыменту і зачысткі беларускай культуры.

Чароўным чынам у не надта разумнай фестывальнай праграме аказаліся ўсяго 4 беларускія фільмы – і тыя анімацыйныя. Быў пазначаны і Дзень беларускага кіно (так, мы дажылі да дня, калі ў праграме беларускага кінафэсту на беларускае кіно вылучаюць асобны дзень – дарэчы, Дзень таджыкскага кіно таксама быў, ага). Віншуем з гэтым неймаверным вынікам.

Кампенсавалі пустэчу пафасам і сеансамі савецкіх стужак. У тэлеграм-канале кінафэсту як помнік засталося дзіўнаватае пастановачнае відэа пра чаргу на дзённы сеанс савецкага дзіцячага фільму “Зімародак” у Слуцку. Яно мусіць сведчыць пра нарэшце задаволеную тугу па савецкіх культурных каштоўнасцях – і, вядома, пра лаяльнасць гледачоў да ўсіх вышэй стаячых органаў, якія могуць да іх прыйсці. Пачакаем: наперадзе – “Мы адзіныя”.
Свае, чужыя, іншыя
Свае, чужыя, іншыя
На гэтым фоне фестывалі “Паўночнае ззянне” і “Bulbamovie” выглядаюць працягам вымушанай працы для расшчаплення: спробамі выцягнуць кіно з мемарыяльна-бюракратычнай рамкі.

Варшаўскі “Bulbamovie”, які летась быў фестывалем не згодных з гвалтам кінематаграфістаў, сёлета ператварыўся ў офлайн-пляцоўку для дыяспары. “Паўночнае ззянне” абвесціла сваёй задачай яднанне рассяроджанай аўдыторыі і зладзіла онлайн-паказы, карысныя найперш тым, што сёе-тое здолелі паглядзець гледачы ў Беларусі, увогуле пазбаўленыя беларускага кіно.

Праграмы абодвух фэстаў зміксавалі фільмы рознага часу. Па іх можна заўважыць, што час між іншым змяніўся: фільмы, прысвечаныя пратэстам, яшчэ ідуць, але ўжо перакрываюцца іншаю плынню фільмаў, створаных ці завершаных у эміграцыі, калі пратэставая тэма пакінула парадак дня. Мы ў тым пункце, дзе яны судакранаюцца, але хутка ўжо яго мінем.

Пакуль жа сюррэалістычны постдок “Мара”, своеасаблівы цьмяны ўспамін аб пратэстах з цяперашняга часу, стаіць у праграме побач з неабгрунтаванаю падлеткаваю драмаю “Лета 1989” (пра канікулярную гісторыю 1989-га, так). Док “Калі кветкі не маўчаць”, засяроджаны на сведчанні пратэстаў, – з замкнёным на сабе канструктам “Спатканне ў Мінску” пра постпратэставы Мінск. Той самы “Кураж” Аляксея Палуяна – з новым фільмам Андрэя Куцілы “Вадохрышча”, знятым ужо па ад’ездзе з Беларусі.

У такім міксе пратэставых і пазапратэставых фільмаў варта не згубіць аднаго, які не абслугоўвае ні той, ні другой плыні: док “І зноў Беларусь” у праграме “Bulbamovie” падпісаны імем Іван Фёдараў і адзіны прысвечаны кейсу з мігрантамі, які мінуў для кіно незаўважаным, бо трапіў у прамежак паміж постпратэставым тэрорам і вайною ва Украіне.

Акрамя ўласна фізічнай небяспекі здымаць мігрантаў, была яшчэ адна, менш заўважная, але, можа, і важнейшая прычына, чаму кіно прафукала тыя падзеі: яно, здаецца, даўно адвыкла ад працы з Іншым, якога ў тутэйшым кінасусвеце і не існуе ўжо. Падзел на сваіх і чужых такі ўжо непранікальны і прынцыповы, што позірк на Іншага сам па сабе думказлачынства, пагатоў калі той Іншы – з чужога лагеру.

Пакуль супольнасць раз’яднаная як ніколі і спрабуе сяк-так салідарызавацца праз вышукванне калабарантаў і вылучэнне залежных, “І зноў Беларусь” добра падсвечвае маштаб той прасторы, якая застаецца па-за ўвагаю кіно праз тое расшчапленне.

Але ж ёсць у кіно і іншая цяжкая, малавырашальная задача, звязаная са сваімі і чужымі: захаваць культурніцкую прысутнасць, хаця б сімвалічную, ва Украіне. Дзякуючы фэсту “1084. На мяжы”, які ў канцы года ладзіла беларуская праваабарончая арганізацыя “Звяно” ў Кіеве і Львове, а пасля онлайн, тая задача памалу развязваецца. Рабіць працу, якая вымагае вялікіх супольных высілкаў, ізноў даводзіцца добраахвотнікам-адзіночкам. Гэтак беларускае кіно рабіла заўсёды. Але ж ці не для таго стваралі кінаакадэмію, каб нарэшце пачаць па-іншаму?
Бітва за Мінск
Бітва за Мінск
Спачатку на “Лістападзе” не з’явіўся ігравы фільм “Гэта я, Мінск”, які здымалі на “Беларусьфільме” Андрэй Грынько і Дзмітрый Дзядок, хаця намеры паказаць яго ціхенька агучваліся. Пасля гэтага фільму не паказалі на фэсце “Bulbamovie”, зняўшы з праграмы напярэдадні адкрыцця.

На тым жа “Bulbamovie” і яшчэ крышку раней онлайн беларусы моцна апякліся аб фільм “Minsk” Барыса Гуца, дурнаватую эксплуатацыйную рэканструкцыю пратэстаў “у Мінску”.

Не пакідае цьмянае “ашчушчэніе”, што гэта часткі аднаго схаванага і неўсвядомленага працэсу – кіношнай бітвы за Мінск. Вобраз Мінску, падаецца, будзе найбліжэйшым часам маркерам, які вызначае якасць фільму, глядацкае стаўленне да яго і ўвогуле кірунак, у якім рушыць кіно.

Да гэтае бітвы спрычыніліся стужка Мікіты Лаўрэцкага “Спатканне ў Мінску” (так-так, з наўмыснай эксплуатацыяй адразу ў назве), дзе папратэставы Мінск існуе як кароткі шпацыр у цемры да метро ў канцы доўгай герметычнай гульні ў більярд; і фільм “Апошняе лета” Ігара Чышчэні, дзе Мінск паўстае дужа канкрэтнай, абжытаю падлеткамі прастораю на Каменнай Горцы.

Падаецца нядзіўным, што на “Паўночным ззянні” ўганаравалі фільм “Мара”, які фіксуе пратэсты ў Мінску. Дый офлайн-паказы “Куража” на “Bulbamovie” і “Калі кветкі не маўчаць” на “Паўночным ззянні” – таксама часткі вялікай бітвы за Мінск, якая далей, імаверна, пяройдзе ў “рэканструкцыю Мінску”.

Першым гэты новы трэнд адчуў і хуценька скарыстаў Мікіта Лаўрэцкі, зняўшы ў Берліне TikTok-серыял “Забойства на Алібегава”, адметны найперш гэтым мінскім тэгам адразу ў назве. Наперадзе – поўнаметражны дэбют Мары Тамковіч “Прамы эфір” як рэканструкцыя гісторыі Кацярыны Андрэевай і мінскіх падзеяў. Маем чакаць яшчэ колькі ўдалых ці не вельмі адбудоваў Мінску з замежных лакацыяў.

Адзінае, у чым можна быць упэўненымі, – што залежнае (лепш казаць бюракратычнае) кіно зробіць усё, каб пазбегнуць вобразу Мінску – ды ўвогуле вобразу “ў краіне”. Яно ўжо парадавала нас ніякім навагоднім фільмам “Аліўе”, дзеянне якога адбываецца ў кватэры на Кацельніцкай набярэжнай у Маскве (беларусы нават у супрацы з расейцамі яшчэ бадай ніколі не дазвалялі сабе настолькі блізкія да Крамля канатацыі і такую адсутнасць беларускіх кодаў).

Можна больш не радаваць, гэтага досыць, дзякуй.
І зноў пра сваіх і сваіх
І зноў пра сваіх і сваіх
У пачатку года “Летапіс”, студыя дакументальнага кіно “Беларусьфільму”, ўчыніла прэм’еру – і нават з аншлагам: паказала ў Мінску (!) новы док Галіны Адамовіч “Аніма” пра беларускую анімацыю. Адметным фільм стаўся больш не офлайн-прэм’ерай і не нудным аповедам пра аніматараў, а тою “міжсабойчыкавасцю”, якой цяпер, падзяліўшыся нанова на сваіх і чужых, кіно адолець ужо не дасць рады. Маем што маем: беларуская анімацыя ў фільме зведзеная да цяперашніх, “жывых”, як сказала рэжысёрка, працаўнікоў анімацыйнай студыі “Беларусьфільму”.

Тое, што на прэм’еру прыйшло шмат нестудыйных аніматараў, якія праз “неўваходжанне ў сістэму” сядзяць без рэсурсаў і без магчымасці ствараць “несамадзейнае” кіно, дадало сеансу вастрыні. Міфалагізацыя адных пры замоўчванні іншых, абслугоўванне сваіх без згадвання чужых, стварэнне афіцыйнай гісторыі і выцясненне ўсяго, што не ўпісваецца… Стужка добра патрапіла ў працэс расшчаплення кіно. Лаяльным гледачам усё роўна, а пазасістэмных, чужых беларускіх аніматараў у зале ніхто і не пытаў.
Замест высноваў
Замест высноваў
Беларускае кіно ўткнулася ў вялікую працу: пераасэнсаваць старыя паняцці, пераналадзіць разбураныя сувязі. Ясна, нікому не хочацца тым займацца. Стварэнне інстытуцыяў не толькі спосаб пачаць гэта рабіць, але і спосаб гэтым занадта не абцяжарвацца. Таму варта чакаць, што кіно інерцыйна дасягне новай раўнавагі, скіне з сябе непрыемныя задачы кшталту пошуку пунктаў судакранання ўсіх сваіх з усімі чужымі і застанецца выразна падзеленым.

Задача паказаць беларускае кіно ў Беларусі знікне як неактуальная і невырашальная. Выжывуць ізноў адзіночкі, прапанаваўшы мэсіджы і вобразы, якія па сілах выразіць самому.

І абсалютна дакладна нас чакаюць “Мы адзіныя”.